Şaşırtıcı Matematiksel Sanat; Rubik Küp
1974 baharında , Ernő Rubik adında genç bir Macar mimar, öğrencilerine üç boyutlu hareketi modellemenin bir yolunu bulmayı saplantı haline getirdi. Tahta ve kağıttan yapılmış, lastik bantlar, yapıştırıcı ve ataşlarla tutulan küp bloklarıyla aylarca uğraştıktan sonra, sonunda “Bűvös Koka” veya Sihirli Küp adını verdiği bir şey yarattı.
Sonunda Rubik Küpü olarak yeniden adlandırılan buluş, 2018 itibariyle 350 milyondan fazla satılarak dünyanın en popüler yapboz oyuncağı haline gelecekti. Küp ayrıca çok sayıda sanat eserine ve filme ilham verdi ve ‘’speedcubing’’ (hız küpü) denilen rekabetçi bir sporu doğurarak arenaları doldurdu. Olay çok basitti; Bulmacayı en kısa sürede tamamlamak için yarışmak.
İlk bakışta, küpün her iki tarafında dokuz renkli karesinin bulunması, aldatıcı bir şekilde basit görünüyor. Başlangıç durumunda, her bir taraf tek tip bir renge sahip. Kırmızı, yeşil, sarı, turuncu, mavi veya beyaz. Bulmacayı çözmek ve sonunda her iki tarafın orijinal rengine dönmesi için küpleri çevirmeniz gerekiyor: Buradaki zorluk, şaşırtıcı sayıda sahip olduğu potansiyel varyasyondur - 43 kentilyondan fazla.
Küpte ustalaşmak için, art arda gerçekleştirilebilecek bir dizi hareket öğrenmek gerek. En çok satan kitapların yanı sıra çevrimiçi eğitimlerin de verildiği bir durum söz konusu. Küpün evrimi – üçe üçe üç şeklinden daha büyük, dörte dörte dört ve beşe beş beşe beş gibi varyasyonlarla grup teorisinin farklı karmaşık matematiksel ilkelerini sunuyor.
Rubik, başlangıçta küpün bilim, matematik veya mühendislik geçmişine sahip kişilere hitap edeceğine inanıyordu ve “herkesin ilgisini çekebileceğini asla düşünmediğini” dile getiriyordu. Herkese hitap ettiğini görünce hayatının şokunu yaşamış oldu.
Mart 1981'de Küp, Scientific American dergisinin kapağına çıktı ve burada Pulitzer ödüllü bilim adamı Douglas Hofstadter, (Gödel, Escher, Bach’ın (1979) yazarı) onu "matematik öğretimi için icat edilmiş en şaşırtıcı şeylerden biri" olarak nitelendirdi.
Bir telefon görüşmesinde Hofstadter, küpün grup teorisini veya nesnelerin simetrilerini öğretmek için bir araç olarak kullanılabileceğini söyledi. "Herhangi bir yüzün herhangi bir bükülmesi (saat yönünde 90 derece, saat yönünün tersine 90 derece veya 180 derece) bir grup öğesidir ve bu tür bükülmelerin rastgele dizileri de öyledir" diye daha sonra uzun bir e-postayla açıklamasını yaptı.
Budapeşte'nin tepelerindeki evinin verandasında oturan Rubik, şimdi 77 yaşında, küpün "keşfini" ve tesadüfi başarısını hatırlayarak bir küple oynuyor. "icat edilmiş" yerine "keşfedilmiş" kelimesini kullanmayı tercih ediyor - sanki nesnenin varlığı bir şekilde önceden belirlenmiş gibi)
Küpü oluşturduktan sonra, ikinci bir zorlukla karşı karşıya olduğunu açıkladı: ‘’nasıl çözüleceği.’’ O zamanlar, bırakın ne kadar hızlı olursa olsun, küpünün tekrar yerine yerleştirilip yerleştirilmeyeceği konusunda hiçbir fikri yoktu. Kendi yapbozunu çözmesi tam bir ayını aldı.
"Geri dönüş yolunu bulmak ya da hedefinizi bulmak. Sadece kombinatorik bir problem olarak çözmek" son derece zordu. Ve bunun için herhangi bir arka planım yoktu, çünkü ilk deneyen bendim.’’
Ernő Rubik, Cubed'i "gölgelerden çıkan" bir münzevinin ürünü olarak tanımlar. Kendisinden “somut ve sezgisel bir düşünür” ve amatör bir mucit olarak bahseder, ancak icadı gibi kategorizasyona da meydan okur. Profesör, mimar, tasarımcı, editörlük geçmişine sahip olsa da şimdilerde yazar olarak görev yapıyor.
1975'te Macar Patent Ofisine yaptığı başvuru, küpü "mekansal bir mantık oyuncağı" olarak adlandırdı. O zaman, Macaristan Demir Perde'nin arkasındaydı. 1989'a kadar komünist kontrollü bir Doğu bloğu devleti olarak kalacaktı. Rubik'in yazdığı gibi, ülkenin “oyuncak üretimi için özel bir yakınlığı” yoktu.
O zamanlar, bulmacalar genel oyuncak pazarının sadece küçük bir parçasıydı. Onları yalnızca hediyelik eşya ve özel dükkanlarda bulabiliyordunuz ve bir bulmacayı oyuncak olarak düşünmek yeni bir kavramdı. 1977'de Macar oyuncak mağazalarında görünmeye başlandı ve 1979 Nürnburg Oyuncak Fuarı gibi uluslararası oyuncak fuarlarında gösterildi. Burada Amerika Birleşik Devletleri'ndeki İdeal Oyuncak Şirketi'ne getiren bir pazarlamacı olan Tom Kremer tarafından fark edildi. 1980'lerin başında, küp Amerikan TV reklamlarında ve reklamlarında yer aldı ve 1983'te "Rubik, Şaşırtıcı Küp" adlı bir animasyon dizisinin yıldızı oldu.
Küpün başarısı kısa ömürlü gibi görünüyordu: 1982'de The New York Times , bunun "geçtiğini" ilan etti ve onu bir "moda" olarak etiketledi, -zamana karşı koyamayacak bir iddia.- Hofstadter, "Küp, insanların ilgisini kaybetmesi için çok sonsuz, çok şaşırtıcı bir yapıydı" dedi. Küpe olan ilgi azalırken, yönetmen Sue Kim'in yeni belgeseli “The Speed Cubers” ın da katkılarıyla kısa bir zamanda popülerliğini geri topladı.
Bir "küp bebek anne" olan Kim, oğlunu küp yarışmalarına göndermeye başladı ve bulmacanın küresel popülaritesine hayran kaldı. Kim, çocukların dijital çağın araçlarını (YouTube eğitimleri, makaleler ve daha fazlası) kullanarak analog bir araçta nasıl ustalaştığını ve küp sevgisi etrafında çevrimiçi topluluklar oluşturduğunu belgeledi. Kim, "Dijital manzaraya dalmış olması nedeniyle popüler kültürde yeni bir niş bulduğunu düşünüyorum" dedi.
Hofstadter, hız küplerine ilgi duyduğunu ve nesnenin niteliklerine uygun olduğunu dile getiriyordu. "Kesinlikle hak ediyor" dedi. "Mucizevi bir nesne, harika bir buluş, güzel bir buluş, derin bir buluş."
Tüm matematiksel beceri, mantığa ve çekiciliğine rağmen, Küp'ün geniş popülaritesi, neredeyse sınırsız sayıda olası çözümden kaynaklanıyor olabilir. Rubik, "Bu, onun en gizemli niteliklerinden biri" diye yazıyor.
"Sonlar yeni başlangıçlara dönüşür."
